سیدمحمدهادی میلانیدر شامگاه هفتم محرم سال ۱۳۱۳ ق. در نجف در خانواده‌ای اهل علم و معنویت کودکی پا به عرصه هستی نهاد که او را «محمد هادی» نامیدند. اجداد او همه از سادات حسینی شهر مدینه منوره و از فرزندان امام علی بن الحسین ـ علیه السلام ـ [۱]
. مقدمه محاضرات فی الفقه الامامیه (زکوه)، سید فاضل حسینی، ج ۱، ص ۶.
بودند که به جهت شرافت علمی و معنوی از بزرگان مدینه به شمار می‌رفتند محله قدیمی «بنی هاشم» محل سکونت این خاندان بود و همواره بزرگانی از قبیله‌های عرب و دانشوران اسلامی بدآنجا رفت و آمد داشته‌اند.هجرت آنان در اواخر قرن یازدهم ق. از مدینه به آذربایجان ایران در پی دعوتی بود که از جانب شیعیان این دیار انجام گرفت. به دنبال این دعوت سید حسین (جد محمد هادی) و برادرش علی اکبر که هر دو از جوانان فرزانه مدینه بودند به همراه زایرین خانه خدا وارد آذربایجان شدند و در منطقه «اسکوچای» اقامت گزیدند و سید حسین هم چنان در میلان [۲]
. میلان از آباد بخش اسکو در نزدیک شهرستان تبریز قرار دارد این روستا از پر جمعیت‌ترین و از جمله روستاهای آباد اسکوچای یا دره اسکو می‌باشد.
باقی ماند و از همان جا ازدواج کرد وی تا آخر عمر در میان دوستداران اهل بیت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در منطقه آذربایجان به تبلیغ و ترویج احکام اسلام پرداخت با رحلت سید حسین فرزندان وی و بعدها نوادگانش این رسالت عظیم را در منطقه آذربایجان دنبال کردند. [۳]
. سید حسین اولاد زیادی داشت که بزرگترین آن سید اسد الله در سلک علماء بود پس از سید اسد الله، علی اکبر فرزندش و پس از علی اکبر نیز سید مرتضی فرزند وی و بالاخره سید احمد فرزند سید مرتضی از بزرگان و دانشورانی بودند که نزدیک ۳ قرن زعامت امور دینی را در منطقه آذربایجان عهده دار بودند.
نیای مادری آیة الله میلانی آیة الله شیخ محمد حسین مامقانی [۴]
. مامقان از توابع شهرستان تبریز در طول تاریخ خاستگاه دانشوران فرزانه‌ای بوده است.
(متوفی به سال ۱۲۲۳ ق.) شاگردان شیخ مرتضی انصاری و شیخ مهدی آل کاشف الغطا است که خود از فقهای بزرگ اوایل قرن چهاردهم ق. به شمار می‌رفت و در دوران زندگی به زهد و پارسایی شهرت داشت.۱ - دوران تحصیلاولین مکتب تربیتی سید محمد هادی دامان مادری از خاندان علم و فضیلت و پدر فرزانه و عالم وی بود. اساتید علوم مقدماتی وی بزرگانی چون آقا میرزا ابراهیم همدانی و آخوند ملا محسن تبریزی، و در دروس سطح نیز استادانی چون آقا شیخ ابراهیم سالیانی و آقا سید جعفر اردبیلی و حاج شیخ میرزا علی ایروانی و آقا شیخ غلامعلی قمی و آقا شیخ ابوالقاسم مامقانی (دائی) او بودند. او هم چنین از محضر اساتید بزرگی چون آیة الله ابو الحسن اصفهانی، آیة الله نائینی و آیة الله آقا ضیاء الدین عراقی بهره‌های وافر برده و پایه‌های علمی خود را در فقه و اصول استحکام بخشیده و در طول ۲۳ سال حضور در دروس و محافل علمی این بزرگان توانسته بود بر آراء و نظرات قوی‌ترین اساتید مسلط گردد. وی در علوم عقلی نیز مهارت فراوان داشت و چندین سال ازعمر خود را در محضر اساتید فلسفه گذرانده و در این خصوص از شاگردان شیخ محمد حسین اصفهانی به شمار می‌رفت. [۵]
. مکتب تفکیک، ویژه نامه بنیاد تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره ۱، ص ۲۰۸.
آقای میلانی از جمله علومی که دیگر در آن تبحر یافت و به استادی رسید، دانش تفسیر و علوم قرانی بود که از ایام تحصیل خود در نجف این دانش را نزد استاد بزرگ شیخ محمد جواد بلاغی فرا گرفته بود و بعدها نیز همواره با اساتید تفسیر به ویژه با مفسر بزرگ علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان مباحثه و مناظره داشت. وی تفسیر را در کنار فقه و اصول تدریس می‌کرد و محصلین علوم دینی را با قرآن، این منبع جوشان فیض الهی آشنا می‌ساخت. و این روش را که نشانه‌ای از عشق ایشان به قرآن بود همواره در زندگیش حفظ کرده بود. ایشان هشت سال نیز در علوم حدیث با آیة الله شیخ علی قمی مباحثه و مذاکره داشت و نسخه کتاب وسایل الشیعه خود را با نسخه‌ای که به خط شیخ حر عاملی بود، مقابله کرده است. [۶]
. حیات آیة الله السید میلانی، خطی، عربی.
۲ - تدریسرسیدن به مقام اجتهاد، تحمل رنجهای طاقت فرسایی را می‌طلبد. طالبان علوم اسلامی برای دست یافتن بدین منزلت علمی، راههای بسیار سخت و دشواری را طی می‌کنند. رنج سفرهای سخت را به جان می‌خرند. و سالیان دراز از عمر خود را در محضر بزرگان دانش و معارف به تحصیل علوم مختلفی چون: ادبیات عرب (تجزیه و ترکیب، معانی و بیان و بدیع) منطق، حدیث شناسی، رجال، علوم قرآن، اصول و فقه و ... صرف می‌کنند. و در این میان پای بندی به معنویات خود عامل در رسیدن به این مقام و منزلت است چنان چه آیة الله میلانی بارها می‌گفت: «استادم مرحوم نایینی می‌فرمود: نماز شب شرط اجتهاد نیست و لکن بی‌دخالت هم نیست» [۷]
. مجله حوزه، شماره ۱۳، ص ۲۰.
جلسات درس ایشان در حوزه بزرگ نجف بسیار با شکوه و به امتیازاتی چون داشتن دقت عقلی و عرفی ایشان در تبیین مسائل، و تسلط به مبانی فقهی و اصولی شهرت داشت. ۳ - شاگردانآیة الله میلانی هیجده سال در کربلا اقامت داشت و در این مدت شاگردان فراوانی را تربیت کرده است. بزرگانی چون آیات و حجج اسلام: حاج شیخ حسین وحید خراسانی سید ابراهیم علم الهدی سبزواری سید عباس صدر حاج سید حسین شمس حاج شیخ محمد رضا مهدوی دامغانی شیخ محمد تقی جعفری مهدی نوقانی محمود کلباسی کاظم مدیر شانه چی سید نورالدین میلانی سید محمد شیرازی شیخ محمد تقی عندلیب سبزواری سید محمد باقر حجت طباطبایی محمد علی علمی سید ابراهیم مهاجریان طبسی از شاگردان بر جسته ایشان هستند که بعضی اجازه روایتی از ایشان نیز داشته‌اند. ۴ - آثارآن چه امروزه از آنها به عنوان آثار ایشان نام می‌بریم، یاد داشتهای پراکنده و تقریرات درسهای پربار ایشان است که به همت شاگردان پرکار و فرزندان گرامیش جمع آوری شده و پس از تنظیم در عناوین و موضوعات مختلف به چاپ رسیده است و عبارتند از: ۱. محاضرات فی الفقه الامامیه: در ده جلد است که در موضوعات مختلف فقهی به بحث و بررسی عمیق پرداخته است که نمایانگر وسعت فکری ایشان در زمینه‌های مختلف فقهی است. ۲. قادتنا کیف نعرفهم؟: در ۹ مجلد به زندگانی چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ و فضایل آنها با استفاده از مدارک شیعه و سنی پرداخته است. ۳. تفسیر سوره جمعه و سوره تغابن ۴. مختصر الاحکام ۵. مناسک حج ۶. حاشیه بر قسمتی از عروة الوثقی ۷. نخبه المسائل: رساله عملیه ایشان در احکام اسلامی ۸. ده پرسش: با پاورقیهای آقای سید محمد علی میلانی، در مباحث مختلف تفسیری ۹. حاشیة المکاسب ۱۰. قواعد فقهیه و اصولیه ۱۱. رساله‌ای در بیعه و مسائل بانکی ۱۲. کتابی استدلالی در مزارعه و مساقات ۱۳. کتابی استدلالی در اجاره ۱۴. شرح استدلالی مباحثی از کتاب الصلوة «شرایع» ۱۵. رساله‌ای در منجزات مریض. ۵ - شخصیت جهانیدر طول مرجعیت آیة الله میلانی به ویژه در سالهای اقامتش در مشهد مقدس شخصیتهای بزرگ از کشورهای مختلف اسلامی به دیدار ایشان شتافته‌اند شخصیت جهانی این فقیه بزرگ موجب گردیده بود که علمای شیعه و بزرگان اهل تسنن نیز برای گفتگو و مشاوره در مسائل مهم مذهبی رهسپار ایران شده و از نزدیک از نظرات ایشان آگاهی یابند. در سال ۱۳۸۰ ق. ۱۳۳۹ ش. بوی از دار التقریب بین المذاهب الاسلامی در قاهره شیخ محمد تقی از جامع الازهر با آیة الله میلانی دیدار کرد و لوحی نیز که در آن فتوا ی علامه شیخ محمود شلتوت در رابطه با جواز عمل به مذهب تشیع نوشته شده بود تقدیم ایشان نمود. [۸]
. لوح فتوای مشهور علامه شلتوت به آستانه مقدسه رضوی تسلیم گردید.
دکتر شیخ محمد ضحام با جمعی از اساتید علوم اسلامی جامع الازهر و شیخ خلیل حصیری قاری قران به همراه سفیر وقت مصر در ایران در سال ۱۳۵۰ ق. از مشهد دیدن کرده و در این سفر به دیدار آیة الله میلانی نیز نایل آمدند. در سال ۱۳۸۲ ق. شیخ علامه شیخ محمد جواد مغنیه ضمن سفر به مشهد با آیة الله میلانی نیز ملاقاتی داشت. در سال ۱۳۸۲ کاردار سفارت روسیه (ویکتور اسیولینکوف) به نیابت از آقا ضیاء الدین خان، رئیس اداره دینیه مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان با آیة الله میلانی ملاقات کرد و ضمن دعوت ازایشان برای دیدار از کشورهای اسلامی واقع در آسیای میانه، نظر شرع مقدس را در مورد خدمت در ادارات روسیه که مشروط بر قبول مدام کمونیسم بود خواستار شده است. علامه شیخ محمد جواد الشری در سال ۱۳۸۱ ق. به زیارت مرقد مطهر امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ نایل شد و در ضمن با آیة الله میلانی نیز دیدار کرد در این ملاقات علامه الشری از وضعیت شیعیان و مسلمانان کشورهای اسلامی به ویژه شیعیان آمریکا گزارشی تقدیم آیة الله میلانی کرد. ۶ - در نهضت اسلامی ایرانانقلاب اسلامی ایران بزرگترین حرکتی است که علی رغم توطئه‌های استکبار و استعمارگران به رهبری امام خمینی شکل گرفت و در بهمن سال ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حکومت ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی به پیروزی خود رسید، و از آن پس نیز همواره چون آذرخشی بر پیکر استعمار فرود آمد. این انقلاب شکوهمند به آسانی به دست نیامد. بلکه از جرقه اولیه آن در سال ۱۳۴۱ تا به ثمر نشستن در سال ۵۷ ملت ایران عزیزان بسیاری را تقدیم اسلام عزیز نمود و در این میان فرزانگان و بزرگان نیز در مسیر به بار نشستن خون شهدا، آسایش و آرامش را بر خود حرام کرده و مردانه در مقابل نظام ستم شاهی قامت بستند آیة الله میلانی از جمله این رادمردان خط مقدم مبارزه بود که در شکل گیری نهضت بزرگ نقش بسیار مؤثر و اساسی داشت. وی که در آن سالها از مراجع بزرگ تشیع بود، با پیامها، نامه‌ها و اعلامیه‌هایی که خطاب به دولت وقت و ملت ایران صادر می‌کرد، در هدایت و حرکتهای مردمی علیه رژیم شاه نقش عمده‌ای به عهده داشت در این مختصر به نقش ایشان در شکل گیری انقلاب اسلامی اشاره می‌شود. ایشان در برابر لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی به شدت مقابله کرد، در این خصوص در قسمتی از نامه ایشان آمده است: ... وظیفه خود می‌دانم با استمداد حضرت بقیة الله ـ ارواحنا فداه ـ برای سومین بار صریحاً اعلام بدارم تصویب نامه دولت شما در مورد انجمن های ایالتی و ولایتی با عدم رعایت شرط اسلام در انتخاب شوندگان، و تبدیل قسم قرآن مجید، به قسم به کتاب آسمانی، ملت مسلمان ایران و خاصه علمای اعلام را بی‌نهایت خشمگین ساخته است ... تذکر می‌دهم، به حکم موزاین شرعی و احترام به افکار و معتقدات ملت مسلمان ایران لازم است هر چه زودتر تصویب نامه مزبور را لغو و برای اطلاع عموم اعلام نماید. [۹]
. اسناد انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص ۳۲.
هم چنین در قسمتی از نامه دیگر ایشان که در نوزده سال ۴۱ ش. انتشار یافته می‌خوانیم: هم اکنون جمعی از علما و رجال متدین و استادان و دانشجویان دانشگاههای مملکت در زندان به سر می‌برند. از هر طرف ابتلا و فقر و گرسنگی ملت ما را تهدید می‌کند. بیکاری و فساد و تجاوز عمال حکومت به حقوق انسانی افراد، نقطه‌ای را خالی نگذاشته. تنها چیزی که مورد توجه نیست حقوق ملت و مصالح آنهاست! معلوم نیست تا کی مهلت پیدا کنند و عاقبت کار به کجا برسید.! پس از هجوم وحشیانه مزدوران یهودی به مدرسه فیضیه آیة الله میلانی در پیامی پرده از چهره کریه حاکمان وقت ایران برداشت، او در ضمن پیام خود چنین نوشت: ... ما از حمله و یورش چنگیزانه، به ساحت حوزه علمیه قم گذشتیم! از حبس و زجر رجال دینی و ملی گذشتیم! از حمله به دانشگاه و مراکز علمی ملت و سلب هر نوع آزادی فردی و اجتماعی چشم پوشیدیم! از دزدی و فساد و تباهی و تجاوز به مردمان صالح و تقویت دزدان و خیانتکاران گذشتیم! از برادر کشی‌هایی که در نقاط مملکت ترتیب داده‌اند، صرف نظر کردیم! این ننگ را کجا ببریم که مملکت اسلامی ما را دارند پایگاه اسرائیل و صهیونیست می‌کنند، و نیز افرادی را که با آنها هم دست‌اند، در رأس کارها قرار می‌دهند ... [۱۰]
. اسناد انقلاب اسلامی، ص ۱۹۴.
آیة الله میلانی در سفری به تهران، ماهیت نهضت علماء و مردم را چنین بیان می‌کند. ... من در این مسافرت به جدّ خود حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ تأسی کرده از جوار امن ثامن الحجج ـ علیه السلام ـ به تهران آمدم. تا به دنیا اعلام کنم این قیام و نهضت به هیچ وجه صورت ارتجاعی ندارد بلکه نهضتی است که ملتی مسلمان برای مقابله حکومت‌های جابرانه، با پیشوایی مقامات عالیه روحانی تعقیب می‌کند. هدف ملت مسلمان ایران این است که بیش از این به مصالح دنیایی و دینی آنان تجاوز نشود. باید حکومت مردم را به مردم سپرد و حق مردم را باید به خودشان واگذار کرد. ۷ - ارادت به امام خمینیاخلاص و ارادت آیة الله میلانی به امام خمینی بر کسی پوشیده نبود چنان چه در نامه‌اش خطاب به امام خمینی در دوران تبعید امام در ترکیه می‌گوید: «خوشا به سعادت آن سرزمین که حضرت عالی در آن تشریف دارید» اما در کنار این آن چه بیشتر جالب توجه است ایشان اخلاص و ارادتش با انگیزه و جهت دار بوده و به جهت مصالح مسلمین از ایشان همواره پشتیبانی کرده است. در این خصوص به خاطره شهید سعیدی گوش می‌سپاریم: ... روزی آیة الله میلانی هنگامی که نزدشان نام امام خمینی برده شد فرمودند: ـ سلام الله علیه ـ ... پس عده‌ای به آیة الله اعتراض کردند. ایشان فرمودند: ساکت باشید فلانی! این جا مسئله تقلید در بین نیست که گفته شود فلانی اعلم است یا من؟ این جا بحث رهبری است و چنین نیست که هر مجتهدی لیاقت رهبری داشته باشد، لیاقت رهبری را تنها فقیه سیاستمداری داراست که عالم به زمان خویش باشد و در راه خدا از ملامت ملامتگران هراس نداشته باشد و اکنون این مشخصات در کسی جز آیة الله خمینی نیست ... [۱۱]
. آیة الله میلانی، مرجع بیدار، سعید عباس زاده، ص ۱۳۳.
۸ - خدمات ماندگارآیة الله میلانی با همه اشتغالات خود در مسند مرجعیت و زعامت حوزه هیچ گاه از مشکلات مردم غافل نشده است: به بعضی از تلاشهای ایشان تنها اشاره مختصری می‌شود. ۱. او پس از زلزله سال ۱۳۴۷ ش. در جنوب خراسان (منطقه کاخک) مردم را برای بازسازی و کمک به آوارگان بسیج کرد و بارها طلاب را جهت کمک به مردم به این شهر اعزام داشت. می‌گویند برای مردم بی‌خانمان خانه‌ها ساخت و حتی سند به آنها نوشت. ۲. در بازسازی مسجد هامبورگ آلمان نقش بسیار مؤثری را ایفا کرد و در اعزام آیة الله شهید بهشتی به آن جا تلاش زیادی کرد. ایشان علاوه بر کمک به مسجد امام علی هامبورگ به مسلمانان و اندیشمندان اروپا کمک می‌کرد تا در نشر اسلام جدی باشند. ۳. بازسازی مدارس علمی مشهد و مدرسه حقانی قم و کمک به ایجاد چندین مدرسه دینی در شهرستانها و دهها کار خیر برای مسلمانان ایران و سایر کشورهای اسلامی. ۹ - وفاتجمعه هفدهم مرداد سال ۱۳۵۴ هجری شمسی این اسوه فضیلت و پاکی چشم از جهان فانی فرو بست و به خانه بقاء شتافت و روح بلندش به عالم ملکوت پیوست. و پیکر مطهرش در روز شنبه هیجده مرداد پس از یک تشییع بی‌نظیر، و با حضور شخصیتهای بزرگ علمی و مذهبی (داخل و خارج) کشور و هزاران مؤمن عزادار در جوار مرقد مطهر امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ به خاک سپرده شد. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت اندیشه قم |